Autor: Dr Dragana Kujović

Društvena zajednica orijentalno-islamskog određenja kojoj bi kao realizovani modeli u prošlosti odgovarali Arapski Hilafet ili njegov jednako moćni nasljednik Osmansko Carstvo dijelila se na viši sloj (hāṣṣa) i puk (´āmma). Višem sloju pripadali su ljudi od pera – civilna birokratija i sveštenstvo, ljudi od mača – vojska u različitim vidovima i zatim trgovci i zanatlije. U ovoj vrsti društva država je bila veoma moćna i lična svojina prilično nesigurna. Ljudi od pera i ljudi od mača bili su pod pokroviteljstvom države i živjeli su od dodijeljenih privilegija – plate, dodijeljenih zemljišnih posjeda, odnosno prikupljanja poreza. Većinu preostale populacije (’āmma) činili su seljaci. Na raspolaganju države bili su svi zemljišni posjedi koji su darovani pojedincima i vremenom se u klasičnom islamskom društvu ovaj u početku neotuđiv i nepovratno dobijeni poklon pretvorio na određeni način u fiskalno zastupanje države nad zemljom u zamjenu za platu iz državne blagajne. Ako bi uživalac ove privilegije kojim slučajem dospio u nemilost državnih autoriteta raspolaganje dobijenim je prestajalo, mada bi zloupotrebom često dobitnik i dalje raspolagao posjedom iako više, možda, nije bio u službi. Posjedi u svojstvu lične svojine (mulk) obično su se mogli steći u okolini gradskih naselja i to su uglavnom bili: građevinsko zemljište, voćnjaci, vinogradi, bašte i sl. Trgovci i zanatlije predstavljali su neku vrstu gradske aristokratije i dobit od trgovine i zanatske proizvodnje predstavljali su, pored posjedovanja zemlje, najvažnije izvore bogatstva u islamskom gradu.

Opširnjije o ovom tekstu klinite na LINK